“แพทย์ที่ดีพึงแต่งตัวสุภาพ ปราศจากรอยสักและการเจาะ” (?)

จรรยาบรรณนิสิตนักศึกษาแพทย์ไทย ข้อที่ 1.2 ระบุว่านิสิตนักศึกษาแพทย์ของประเทศไทยพึง “มีคุณธรรม โดยเน้น การมีวินัย อดทน ตรงต่อเวลา ซื่อสัตย์ รับผิดชอบ อ่อนน้อมถ่อมตน กตัญญูกตเวที มีเหตุผล” และที่สำคัญ“แต่งกายสุภาพเรียบร้อยตามกาลเทศะ”

อ่า ใช่ ผองเราเหล่านักเรียนแพทย์ต้องแต่งการสุภาพเรียบร้อยตามกาลเทศะ เพื่อให้ดำรงไว้ซึ่งความมั่นใจของผู้ป่วยต่อแพทย์ (confidence) ดังที่เราเคยเล่าให้ฟังไปแล้วในบทความ “หมอใส่ยูนิฟอร์มเพื่ออะไร?” (ดูที่ https://medsfordemoth.wixsite.com/medfordem/post/why-doctors-need-uniform )

โอเค แต่ทีนี้ขอบเขตของคำว่า “เหมาะสม” ให้เกิดความมั่นใจในผู้ป่วยนี่มันไปสิ้นสุดตรงไหน ถ้าสักล่ะ ถือว่าได้ไหม แล้วทำไมห้ามย้อมผม ทั้ง ๆ ที่ในหลาย ๆ ประเทศก็มีหมอย้อมผมกันนี่นา ในบทความนี้เราจะพาไปดูประเด็นพูดคุยต่าง ๆ เกี่ยวกับของการตกแต่งร่างกายของแพทย์และนักเรียนแพทย์กันว่าท้ายที่สุดแล้ว ผู้ป่วยสูญเสียความมั่นใจในแพทย์ลง (อันเป็นหัวใจสำคัญของข้อบังคับน่าปวดใจเยาวรุ่น) ไปมากเท่าใด

อันดับแรกต้องเข้าใจก่อนว่า บทความหรืองานวิจัยต่าง ๆ ที่ยกมานี้ อาจไม่ได้สะท้อนถึงวงการแพทย์โดยรวมและอาจสะท้อนถึงเพียงวัฒนธรรมหนึ่ง ๆ ตามที่งานวิจัยนั้นทำการสำรวจเท่านั้น ผลต่าง ๆ ที่ยกมาจึงอาจต่างหรือไม่ต่างกับของคนไทย และ ณ ตอนนี้ เราก็ยังไม่เจองานตีพิมพ์ชิ้นไหนที่เป็นของประเทศไทย ถ้าลูกเพจท่านใดเคยผ่านตางานวิจัยเกี่ยวกับการแต่งกายของแพทย์และศิลปะเรือนร่าง (body arts; เช่น รอยสักหรือการเจาะ) ต่อการรับรู้ของผู้ป่วยในประเทศไทย จะหลังไมค์มาบอกหรือพูดคุยกันในคอมเมนต์ก็ดีไม่น้อยเลย

เริ่มจากเสื้อผ้าก่อน สรุปการแต่งกายมีผลมั้ย ตอบ มี

ในงานศึกษาชิ้นหนึ่ง [1] จากโรงพยาบาลสอน 10 แห่งในสหรัฐอเมริกา พบว่าผู้ป่วยกลุ่มตัวอย่างมากกว่า 50% ยืนยันว่าการแต่งกายของแพทย์มีผลต่อการรักษา และมากกว่าหนึ่งในสามระบุว่ามีผลต่อความพึงพอใจในการเข้ารับบริการทางการแพทย์ และปรากฏว่า (แน่นอนอยู่แล้วแหละ) ยูนิฟอร์มแพทย์ที่เป็นทางการย่อมได้รับการยอมรับจากผู้ป่วยมากที่สุด โดยเฉพาะการสวมเสื้อแล็บ (หรือเสื้อกาวน์) สีขาว เช่นเดียวกันกับงานวิจัยในประเทศอื่น ๆ เช่น มาเลเซีย [2] ญี่ปุ่น [3] และบราซิล [4] ในงานศึกษาอีกชิ้นหนึ่ง [5] พบว่าผู้ป่วยมีแนวโน้มจะเปิดเผยและมั่นใจในแพทย์ที่สวมยูนิฟอร์มวิชาชีพมากกว่าอย่างมีนัยสำคัญ โดยเฉพาะหากแพทย์สวมเสื้อกาวน์กับเครื่องแต่งกายที่ “เป็นทางการ” (formal) มากกว่า ในขณะที่งานศึกษาชิ้นหนึ่งจากประเทศญี่ปุ่น [6] สรุปผลว่าแพทย์เวชปฏิบัติครอบครัวที่แต่งกายในชุดสุภาพ (casual; ในที่นี้ยกเสื้อเชิ้ตและกางเกงขายาว) ทำให้ผู้ป่วยรับรู้ถึงความเห็นอกเห็นใจ (empathy) มากกว่าแพทย์ในเสื้อกาวน์

แล้วศิลปะบนเรือนร่าง (body arts) เช่นรอยสัก (tatoo) หรือการเจาะ (pierce) ล่ะ?

ในงานศึกษาชิ้นหนึ่งจากเพนซิลเวเนีย สหรัฐ [7] พบว่าผู้ป่วยส่วนใหญ่ (มากกว่า 75%) ไม่พบว่าการมีศิลปะบนเรือนร่างของแพทย์และบุคลากรทางสุขภาพที่ให้การรักษาในห้องฉุกเฉินจะส่งผลอะไรต่อการรับรู้ถึงความสามารถ (physician competence), ความเป็นมืออาชีพ (professionalism), การดูแลผู้ป่วย (caring), ความน่าเข้าหา (approachability) และความน่าเชื่อถือ (trustworthiness) เลย ตรงกันข้ามกันกับงานสำรวจอีกชิ้นในฮาวาย [8] ซึ่งพบว่าแพทย์ที่มีรอยสักหรือการเจาะลดทอนความมั่นใจ (confidence) ของแพทย์ต่อผู้ป่วยลง ส่วนแบบสำรวจชิ้นหนึ่งจากโรงเรียนแพทย์แห่งหนึ่งในตะวันออกเฉียงใต้ของสหรัฐอเมริกา [9] สำรวจอาจารย์แพทย์และเจ้าหน้าที่ในห้องฉุกเฉินของโรงพยาบาลสอนแห่งหนึ่งพบว่าส่วนใหญ่เชื่อว่าการมีการเจาะบนใบหน้า (facial piercing) ส่งผลกระทบต่อความเชื่อมั่นของผู้ป่วยต่อแพทย์

บทความในหนังสือพิมพ์เดอะฟิลาเดลเฟียอินไควเรอร์ (The Philadelphia Inquirer) ชิ้นหนึ่ง [10] อ้างงานวิจัยตีพิมพ์ในวารสาร JAMA ของสหรัฐว่าแพทย์ห้องฉุกเฉินที่ไม่มีรอยสักมักได้รับการยอมรับจากผู้ป่วยมากกว่าแพทย์ที่มีรอยสัก ทั้งนี้ผู้เขียนบทความตั้งข้อเสนอว่าอาจเป็นเพราะในบรรดาบุคลากรทางการแพทย์ของห้องฉุกเฉินนั้น มีจำนวนน้อยมากที่มีรอยสักอยู่แล้ว จึงอาจเกิดเป็นภาพจำของผู้ป่วยต่อการไร้รอยสักของแพทย์ในห้องฉุกเฉิน

ในขณะที่งานศึกษาอีกชิ้นจากเกาหลีใต้ทำการสำรวจประเด็นเดียวกันนี้ในประสาทศัลยแพทย์ [11] พบว่าการแต่งกายของแพทย์มีผลต่อความเชื่อมั่นของผู้ป่วย แต่การย้อมผม สักลาย และเจาะ ล้วนไม่ส่งผลต่อความน่าเชื่อถือของประสาทศัลยแพทย์ในกลุ่มตัวอย่างชาวเกาหลีใต้นี้

ดูเหมือนว่าประเด็นการแต่งกายและศิลปะบนเรือนร่างของแพทย์จะหาข้อยุติไม่ได้ง่าย ๆ ในงานทบทวนวรรณกรรมชิ้นหนึ่งต่อประเด็นนี้ได้ทำการศึกษางานวิจัยต่าง ๆ ทั่วโลกและให้ข้อสรุปว่า [12] “แตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับสาขาของแพทย์ (specialty), อายุ, เพศ และวัฒนธรรม”

แล้วทางออกประเทศไทยต่อปัญหาบีบใจเยาวรุ่นนี้ควรเป็นเช่นไร ?

แน่นอนว่าเราคงต้องทำการสำรวจวิจัยในประเทศไทยให้ชัดเจนกันแบบวิทยาศาสตร์ว่าสรุปแล้วการแต่งกายและศิลปะเรือนร่างแบบไหนที่อยู่ตรงกลางระหว่างความมั่นใจในเรือนร่างของนักเรียนแพทย์/แพทย์เอง และยังคงความมั่นใจต่อแพทย์ของผู้ป่วยอยู่

หวังเป็นอย่างยิ่งว่าเราจะได้คำตอบเรื่องนี้ในอนาคต

อย่างที่บอกกันไปแล้วหลายรอบมากว่าเรื่องพวกนี้ขึ้นอยู่กับวัฒนธรรมของผู้คนในท้องถิ่นนั้น ๆ และขึ้นชื่อว่าวัฒนธรรม ย่อมมีการเปลี่ยนแปลงของมันอยู่เสมอ ทางนิสิตนักศึกษาแพทย์เพื่อประชาธิปไตยจึงขอถือโอกาสนี้ประชาสัมพันธ์แคมเปญ #IamAlsoaDoctor ซึ่งจะเป็นจุดเริ่มต้นของการ normalise (ทำให้เป็นปกติ) ของภาพจำ“แพทย์” ที่น่าเชื่อถือ เป็นจุดเริ่มต้นเพื่อให้สังคมลบภาพหมอในอุดมคติออก ให้สังคมตระหนักว่าหมอมีชีวิตเป็นของตัวเอง และหมอที่ดีไม่จำเป็นต้องเป็นหมอในอุดมคติเสมอไป! ทั้งนี้แคมเปญไม่ได้ทำผ่านองค์กรใด ๆ(รวมถึงนิสิตนักศึกษาแพทย์เพื่อประชาธิปไตยก็ไม่ได้มีส่วนร่วมในการจัดแคมเปญนี้ด้วย) ทางผู้ริเริ่มอยากให้โครงการนี้เป็นการแชร์กันแบบปากต่อปากเท่านั้น วิธีการร่วมแคมเปญคือลงรูปภาพ วิดีโอ กรอบโปรไฟล์เฟสบุ๊ค หรือข้อความ ที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับการใช้ชีวิตในแบบของตัวเอง เช่น การไปเที่ยว ย้อมผมในช่วงปิดเทอมรอยสัก แล้วติด #IamAlsoaDoctor กันเลย

---

อ้างอิง

• [1] Petrilli CM, Saint S, Jennings JJ, Caruso A, Kuhn L, Snyder A, Chopra V. Understanding patient preference for physician attire: a cross-sectional observational study of 10 academic medical centres in the USA. BMJ Open. 2018 May 29;8(5):e021239. doi: 10.1136/bmjopen-2017-021239. PMID: 29844101; PMCID: PMC5988098.

• [2] Zahrina AZ, Haymond P, Rosanna P, Ho R, Rajini AR, Low BT, Lee PY. Does the attire of a primary care physician affect patients' perceptions and their levels of trust in the doctor? Malays Fam Physician. 2018 Dec 31;13(3):3-11. PMID: 30800227; PMCID: PMC6382088.

• [3] Yamada Y, Takahashi O, Ohde S, Deshpande GA, Fukui T. Patients' preferences for doctors' attire in Japan. Intern Med. 2010;49(15):1521-6. doi: 10.2169/internalmedicine.49.3572. Epub 2010 Aug 2. PMID: 20686283.

• และ Kazuhiro Kamata, MD, Akira Kuriyama, MD, MPH, Chopra V, Saint S, Nathan Houchens, MD, Christopher M Petrilli, MD, Kuhn L, Ashley Snyder, MPH, Naoto Ishimaru, MD, Hiromizu Takahashi, MD, PhD, Tokuda Y, Patient Preferences for Physician Attire: A Multicenter Study in Japan. J. Hosp. Med 2020;4;204-210. Published Online First February 19, 2020. doi:10.12788/jhm.3350

• [4] Yonekura, Cláudia Leiko, Certain, Lucas, Karen, Suen Ka Kee, Alcântara, Guilherme Augusto Sousa, Ribeiro, Lucas Gaspar, Rodrigues-Júnior, Antonio Luiz, & Baddini-Martinez, José. (2013). Perceptions of patients, physicians, and medical students on physicians' appearance. Revista da Associação Médica Brasileira, 59(5), 452-459. https://doi.org/10.1016/j.ramb.2013.04.005

• [5] Rehman SU, Nietert PJ, Cope DW, Kilpatrick AO. What to wear today? Effect of doctor's attire on the trust and confidence of patients. Am J Med. 2005 Nov;118(11):1279-86. doi: 10.1016/j.amjmed.2005.04.026. PMID: 16271913.

• [6] Matsuhisa T, Takahashi N, Takahashi K, Yoshikawa Y, Aomatsu M, Sato J, Mercer SW, Ban N. Effect of physician attire on patient perceptions of empathy in Japan: a quasi-randomized controlled trial in primary care. BMC Fam Pract. 2021 Mar 31;22(1):59. doi: 10.1186/s12875-021-01416-w. PMID: 33789572; PMCID: PMC8011374.

• [7] Cohen M, Jeanmonod D, Stankewicz H, Habeeb K, Berrios M, Jeanmonod R. An observational study of patients' attitudes to tattoos and piercings on their physicians: the ART study. Emerg Med J. 2018 Sep;35(9):538-543. doi: 10.1136/emermed-2017-206887. Epub 2018 Jul 2. PMID: 29967212.

• [8] Johnson SC, Doi ML, Yamamoto LG. Adverse Effects of Tattoos and Piercing on Parent/Patient Confidence in Health Care Providers. Clin Pediatr (Phila). 2016 Sep;55(10):915-20. doi: 10.1177/0009922815616889. Epub 2015 Nov 24. PMID: 26603585.

• [9] Newman AW, Wright SW, Wrenn KD, Bernard A. Should physicians have facial piercings? J Gen Intern Med. 2005 Mar;20(3):213-8. doi: 10.1111/j.1525-1497.2005.40172.x. PMID: 15836523; PMCID: PMC1490068.

• [10] Cohen, E. (2013, March 14). Doctors' appearance may be more important than they think. Retrieved April 13, 2021, from https://www.inquirer.com/philly/blogs/health-cents/Doctors-appearance-may-be-more-important-than-they-think.html

• [11] Mun HW, Kim JH, Ahn JH, Chang IB, Song JH, Oh JK. Patient's Preference on Neurosurgeon's Attire and Appearance: A Single Center Study in Korea Cross-Sectional Study. Biomed Res Int. 2019 Apr 9;2019:3893049. doi: 10.1155/2019/3893049. PMID: 31093498; PMCID: PMC6481109.

• [12] Petrilli CM, Mack M, Petrilli JJ, Hickner A, Saint S, Chopra V. Understanding the role of physician attire on patient perceptions: a systematic review of the literature--targeting attire to improve likelihood of rapport (TAILOR) investigators. BMJ Open. 2015 Jan 19;5(1):e006578. doi: 10.1136/bmjopen-2014-006578. PMID: 25600254; PMCID: PMC4312788.